ERGENLİK
1. Ergenlik nedir?
Ergenlik (puberte), çocukluktan yetişkinliğe geçiş dönemidir. Ergenlikte, cinsiyet karakterleri gelişir, büyüme ve kemik olgunlaşması hızlanır ve birey bedensel ve psikolojik olarak erişkin döneme hazırlanır. Bu dönemde, beyinden salgılanan birtakım hormonların (gonadotropinler) yapımının artması ve bu hormonların erkeklerde ve kızlarda yumurtalıkları uyararak cinsiyet hormonlarında (östrojen/testosteron) artışa neden olması ergenliğe özgü değişikliklere yol açar. Bu dönemde kızlarda memelerin büyümesi ve genital bölgede kıllanma, kadınlara özgü yağ dağılımı; erkeklerde yumurtaların ve penisin büyümesi ile birlikte genital bölgede kıllanma gibi cinse ait görünür değişiklikler ile her iki cinsiyette ter kokusu, sivilcelenme görülür. Bunların yanı sıra üreme yeteneğinin kazanılması ve hızlı boy uzaması gibi önemli gelişmeler olur. Ergenliğin sonuna doğru kızlarda adet kanamaları, erkeklerde ejakülasyon başlar ve bunlar olduktan bir süre sonra da boy uzaması durur.
2. Ergenlik hangi yaşta başlar?
Ergenlik, kızlarda 8-13 yaş ( ortalama 10 yaş) , erkeklerde 9-14 yaş (ortalama 11 yaş) arasında başlar.
3. Erkenliğin ilk bulguları nedir ve ne kadar sürer?
Ergenliğin ilk bulgusu kızlarda meme tomurcuklanması, erkeklerde ise yumurtalık boyutlarının 2.5 cm ‘ in üzerine çıkmasıdır. Ergenlik kızlarda ve erkeklerde yaklaşık 2.5 ile 5 yıl arasında sürer.
4. Ergenlikte büyüme nasıl olur ve ne kadar sürer?
Ergenlik döneminde cinsiyet hormonlarının (östrojen, testosteron) ve büyüme hormonun etkisiyle ortalama kızlar 16-20 cm, erkekler 20-25 cm uzarlar. Kızlar ergenliğin başlangıç döneminde, erkekler ise ergenliğin daha geç döneminde büyüme sıçramalarını yaparlar. Ergenlik sürecinin üç dört yılda tamamlanmasından sonra nihai erişkin boya ulaşılır.
5. Adet görme (menarş) ergenliğin ilk bulgusu mudur? Adet görüldükten sonra boy uzar mı?
Adet (menarş) meme gelişiminden 2.5 ile 3 yıl sonra görülür. Adet görüldükten sonra boy uzamasının devam edip etmeyeceği konusunda kemik yaşı hekime yardımcı olmaktadır. Adet gören bir çocuğun kemik yaşı (el bilek grafisi) değerlendirilerek ergenlik sonunda ulaşacağı boyu hesaplanır. Genellikle kızlar adet gördükten sonra ortalama 5 ile 7.5 cm daha uzarlar.
6. Normal ergenlikte nelere dikkat edilmelidir?
Ergenlik dönemi Tanner evreleme sistemi ile değerlendirilir. Ergenlik 5 evreden oluşmaktadır. Evreler arası geçişin hızlanması (geçiş süresinin kısalması) veya kemik yaşının hızlı ilerlemesi Hızlı İlerleyen Ergenlik olarak tanımlanmaktadır. Kızlarda meme, erkeklerde yumurtalık boyutlarında hızlı büyüme saptanması durumunda mutlaka hekime başvurulmalıdır. Hekim tarafından fizik muayene yapılmalı ve kemik yaşı değerlendirilmelidir.
7. Meme büyümesi ergenlik dışı nedenlere bağlı olabilir mi?
İzole meme büyümesi genellikle 2 yaşından önce görülen ergenliğin diğer bulgularının eşlik etmediği iyi seyirli bir klinik tablodur. Ergenlik öncesi meme gelişimine; hızlı boy uzaması, genital veya koltuk altı kıllanmanın eşlik etmesi erken ergenliğin habercisi olabilir. Ergenlik öncesi meme gelişimi başlayan kızlar hekim tarafından değerlendirilmeli ve takibe alınmalıdır.
8. Erken Ergenlik nedir? Tedavi edilmeli midir? Tedavi gerekirse ne zaman başlanmalıdır?
Kızlarda 8 yaşından, erkeklerde 9 yaşından önce ergenlik belirtilerinin başlamasıdır. Erken ergenlik çocuklarda olumsuz sonuçlar doğurur. Erken ergenliğe giren çocuklarda, ilk zamanlar yalancı bir boy uzunluğu görülür ancak; artan cinsiyet hormonları büyüme plaklarında erken kapanmaya neden olduğu için erişkin boy her iki cinste kısa kalır. Ayrıca, erken ergenliğe bağlı bazı kız çocuklarının 10 yaşından önce adet görmeleri bu çocukların psikososyal örselenmelerine neden olur. Bu sebeplerden, eğer çocuğun boyunu etkileyen bir durum ya da 10 yaşından önce adet görme riski varsa tedavi düşünülmelidir.
9. Geç Ergenlik nedir?
Kızlarda 13, erkeklerde 14 yaşında ergenliğin hiçbir bulgusunun olmaması gecikmiş ergenlik olarak tanımlanır. Geçikmiş ergenliğin en sık sebebi yapısal ergenlik gecikmesidir. Sıklıkla erkek çocuklarında rastlanırken ailedeki diğer erkek bireylerde de benzer öykü mevcuttur. Bu çocukların ergenliği gecikmiştir ancak normal seyrinde ilerler ve final boyları normaldir. Geç ergenliğin diğer sebepleri ise ergenliğin başlaması için tetiği çeken beyindeki hormon salınımını engelleyen veya yumurtalardan kaynaklanan bir sorun olabilir. Ergenlik geçikmesinden şüphelenildiğinde mutlaka hekime başvurulmalıdır.
10. Yalancı Erken Ergenlik nedir?
Gerçek erken ergenlik, beyinden salgılanan birtakım hormonların (gonadotropinler) yapımının artması ve bu hormonların erkeklerde ve kızlarda yumurtalıkları uyararak cinsiyet hormonlarında artışa yol açması ile oluşur. Yalancı erken ergenlik ise bu beyin kaynaklı uyarı olmadan farklı nedenlerle cinsiyet hormonlarında (östrojen/testosteron) meydana gelen artış sonucu görülen durumdur. Böbrek üstü bezi hastalıkları, yumurtalık kistleri, tümörler yalancı erken ergenliğe neden olabilir.